بزرگنمایی:

به گزارش خبرنگار تبسم  مهر، به همت اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی نشست نقد و بررسی کتاب رتوریک سیاسی در ایران روز گذشته 16 مردادماه در کتابخانه ملی برگزار شد. در این نشست تینا چهارسوقی امین (مؤلف)، مهدی فدایی مهربانی، استادیار علوم سیاسی دانشگاه تهران، میثم سفیدخوش، استادیار فلسفه دانشکده الهیات دانشگاه شهید بهشتی و سید احمد حبیب نژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و معاون علمی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی حضور داشتند و به ارائه سخن پرداختند.

در ابتدای این نشست مؤلف اثر گفت: یکی از بازوهای تحلیل گفتمان انتقادی، وارد وادی رتوریک می شود. رتوریک اصطلاح بسیار مهجوری در ادبیات علم زبان شناسی ایران است و هنوز آن چنان که باید و شاید متداول و رایج نشده است. تمامی تلاش بنده و استاد راهنمایم ـ دکتر سید علی اصغر سلطانی ـ در وهله اول این بوده است که این کلیدواژه را رایج کنیم.

وی افزود: رتوریک در معنای لغوی علم ابزارهای اقناع در سخنرانی یا نطق مطلوب است، اما این تعریف به تنهایی نمی تواند وسعت و یا عمق این علم باشد. خیلی بیشتر از اینها نیاز داریم تا رتوریک را بشناسیم. برای اینکه عمق رتوریک در عنوان کتاب را تشخیص دهیم توصیه می کنم که از تمدن اسطوره ای سقراطی ـ افلاطونی گذر کنیم، یعنی از دورانی گذر کنیم که فکر می شد، سخنرانی و صحبت کردن هیچ نسبتی با حقیقت ندارد و به اصطلاح واژه حقیقت در میانه آنها گم شده است و نیروی غایتی که به مبارزه با آن مشغول بودند سوفسطائیان بودند که در واقع اقناع را یکی از غایتهای نیازهای انسانی می دانستند و سیاست را به عنوان نیرویی برای حفظ اقناع خود و برتری و تسلط بر دیگری استفاده می کردند. مبارزاتی که سقراط و افلاطون با این گروه از اندیشمندان داشتند به اندازه خودش جای بحث و صحبت دارد که البته مجال آن نیست.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: نظر ما در این اثر، رتوریک ارسطویی است، یعنی رتوریکی که نه تنها بر این بنیاد استوار است که ما به اقناع نیاز داریم تا مسئله و حیطه سلطه خود را در جمع ثابت کنیم بلکه این اقناع باید ذیل اخلاق تعریف شود، یعنی حقیقت جایگاهی در علم سیاست پیدا می کند. اینها ممکن است در تضاد و مواجهه با همدیگر قرار بگیرند. ارسطو انسان را ذاتاً انسان اجتماعی می داند یعنی انسانی که زیست مدنی دارد و در جامعه حضور دارد و انسانی که زیست مدنی دارد باید ذاتا سیاسی هم باشد. بنابراین ما می توانیم با یک نسبتی شالوده سیاست را بر پایه رتوریک بدانیم. این گزاره مهم و خطرناکی خواهد شد که آیا واقعا شالوده سیاست بر پایه رتوریک و اقناع هست، یعنی هیچ چیز دیگری در امر سیاسی دخیل نیست؟! نمی خواهیم این قدر سفسطه آمیز در مورد آن صحبت کنیم اما یکی از ارکان مهم سیاست و تأثیرگذاری امر سیاسی مخصوصا از باب سیاست عملی می تواند رتوریک قرار گیرد، چون وقتی که حرف از سیاست عملی زده می شود یعنی آن سیاست جاری در سطح جامعه و با انسانی مواجه هستیم که بالطبع دارای زیست مدنی است. در اینجا باید تفاوتی بین آنچه که به نام دانش شکل می گیرد و شاید منطق شناختی دارد و از دل آن حکیم ظهور می‌کند و آنچه که به عنوان فن، تکنیک یا از زوایه دیگر «Art and Crafts» می تواند قرار بگیرد و منطقی که دارد منطق علمی است و از دل آن می خواهد انسان فرزانه ای متولد شود. علم سیاسی، جایی در بین این دو پیوستار قرار گرفته و متمایل به فن و علم و آنچه که منطق علمی دارد است، به خاطر همین در تعریف رتوریک می گوئیم علم به کار بردن ابزارهای اقناع ... و آن را متمایل به علم تعریف می کنیم.

وی با بیان اینکه وقتی در مورد سیاست صحبت می کنیم یا ساحتی عمل‌محور دارد یا ساحتی دانش‌محور، اضافه کرد: سیاست دانش محور به سیاست نظری منجر می شود و سیاست عمل محور به سیاست عملی. وقتی از رتوریک صحبت می کنیم مسلم است که برای رشته و ساحت سیاست عملی قرار گرفته است. اگر غایت انسانی که در مدینه زندگی می کند رسیدن به سعادت بدانیم، می دانیم که وضع سیاسی موجود آن انسان در مدینه باید او را به این غایت برساند، یعنی سیاست عملی باید به گونه ای تبیین شود تا بتواند انسان را در رسیدن به آن سعادتمندی کمک کند. چطور ممکن است امر سیاسی با همه فراز و نشیبهایی که دارد چگونه می تواند او را در این مسیر رهنمون کند؟ مگر اینکه در ذیل اخلاق و حقیقت تعریف شود. ما سیاست عملی را منوط به نطق می خواهیم بدانیم، البته نطقی که اقناع کننده باشد، اگر رتوریک را در سه ساحت حقوقی، تشریفاتی و سیاسی بدانیم و این سه ساحت را در موازنه با قوای سه گانه کشورمان در نظر بگیریم می بینیم گفتمان خاص غالب در قوه قضائیه باید رتوریک قضایی و حقوقی استوار باشد که کلیدواژه های خود را دارد و سیر و گفتمان و نظام مندی گفتمانی مختص خود را دارد. این نگاه را در حوزه رتوریک تشریفاتی هم می توانیم در نظر بگیریم که گفتمان تبلیغاتی خودش را می طلبد.

امین تصریح کرد: اما آنچه که برای ما مهم است نیروی جاری بر قوه مقننه است. این قوه یکی از ارکان بسیار مهم کشور ماست. امام خمینی(ره) در این باره می فرمایند: مجلس در رأس امور است و مجلس خوب، همه چیز را خوب می کند و مجلس بد همه چیز را بد. نهادی به این مهمی که می تواند نمایندگی رتوریکی سیاسی جامعه ما را داشته باشد برای اقناع از چه سازوکارهایی استفاده می کند و چطور ممکن است این اقناع بر پایه سفسطه ها باشد. در این تحقیق مجلس را در بازه زمانی خاصی بررسی کردیم، مثلا زمانی که رأی اعتماد به وزرا داده می شود نمایندگان موافق و مخالف سخنرانی می کنند. برای دفاع و در مقام نقد وزرا، از سفسطه هایی استفاده می شود که باعث می شود این سفسطه ها ارکان رتوریکی ما دچار خدشه شود، یعنی به جای اینکه از استدلالها استفاده شود و قویا دیدگاهی دفاع شود یا رد و تکذیب شود؟ چه اتفاقی می افتد که از سفسطه هایی استفاده می کنیم که اقناع همه گیر ولی کوتاه مدت و کم عمق دست پیدا می کنیم و آنچنان که بایسته و شایسته است با استدلال برنامه وزرا بررسی نمی شود و این امر باعث می شود که بعد از چند ماه استیضاح و ... کشیده می شود.

وی در پایان سخنانش گفت: بنابراین ما رتوریک را امر قانونمند، برنامه ریزی شده و کاملا انسانی در نظر گرفتیم و ذیل آن رتوریک سیاسی قرار دادیم و برای رتوریک پارلمانی یک الگوی بیان در نظر گرفتیم. الگوی بیانی که باید متناسب با پیشرفت پارلمان به روز باشد و پیشرفت کند و متناسب با ارکان اولیه یک کشور که هم جمهوریت و هم اسلامیت دارد بتواند ویژگی های قوه مقننه بودن خودش را نشان دهد. چون پیش فرضی که بر پایه سخنان مقام معظم رهبری داریم این است که یکی از شباهتهای دموکراسی پارلمانی ما با سایر دموکراسی های پارلمانی این است که همه آنها باید به حفظ نظام کمک کنند. کمک به حفظ نظام چگونه ممکن است که در وهله اول با یک اقناع همه گیر ولی کم عمق و همراه با سفسطه صورت بگیرد و در ادامه خروجی های مجلس را هم دیدید، چون خروجی قانونی که از صحن مجلس تصویب می شود و بیرون می آید متوجه قشر خاصی نیست بلکه متوجه همه افراد جامعه است و بلکه تاریخ جامعه را رقم می زند و مورد توجه قرار می دهد.