بزرگنمایی:
عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی گفت: چرا این‌قدر در آیات و روایات حقوق حیوانات به رسمیت شناخته شده اما در حوزه مدنی چیز خاصی نداریم علت این است که مبانی تئوریک و فلسفی این موضوع نهادینه نشده است.
تبسم مهر به نقل از ایسنا، علی‌رضا آزاد در نشست صدای بی‌صدایان که در مورد حقوق حیوانات
در بستر تغییر و تحولات مدنی در دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه
فردوسی برگزار شد، درخصوص فلسفه اخلاق در مورد حقوق حیوانات اظهار کرد:
رویکردی که امروز حتی در بین طرفداران حقوق حیوانات وجود دارد این است که
به بعد عاطفی و تا حدی سیاسی، حقوقی این مسئله توجه شده و بعد فلسفی و
تئوری‌پردازی‌های فلسفی در این زمینه کمرنگ بیان شده است و این موضوع باعث
شده فقر ادبیات حقوقی به‌وجود بیاید. اگر از افرادی که حتی فضای آکادمیک
بحث حقوق حیوانات را انجام می‌دهند بپرسیم که شما بر اساس مبنای منفعت
گرایانه، فضیلت گرایانه یا وظیفه گرایانه این کار را می‌کنید؟ شاید نتوانند
پاسخ درستی بدهند.
به حقوق حیوانات صرفاً احساسی نگاه می‌شود
وی ادامه داد: رویکرد به حقوق حیوانات به شدت عاطفی و احساسی است و خلأ مبانی تئوریک و فلسفی در این حوزه احساس می‌شود.
عضو هیات علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی تصریح کرد: همچون بسیاری
روشنفکران معاصر، چالش آینده جهان را چالش اخلاق و حقوق می‌دانم. حقوق
زنان، حیوانات، همجنسگرایان، گیاهان، اشیاء، ربات‌ها و... مباحث اخلاقی
عدیده‌ای در پی دارد. اگر به بنیان چالش‌های اخلاق و حقوق توجه نکنیم
بحث‌هایی که ادامه خواهیم داد، بسیار سطحی باقی می‌ماند و حقوقی نمی‌شود.
اینکه فراوان آیات و روایات در مورد اخلاق رابطه با حیوانات داریم اما در
دادگاه‌هایمان منشور حقوق حیوانات نداریم بخاطر این ضعف فلسفی و تئوریکی
است که وجود دارد. ریشه بسیاری از مشکلات در ادبیات حقوقی و پارادایم‌های
اجتماعی را در چنین ضعفی خلاصه می‌کنم. امروزه گسل عمیق بین دینی و نظام
حقوقی ما وجود دارد.
روایاتی درباره حقوق حیوانات
آزاد با بیان اینکه «سوره‌های متعدد از جمله بقره، نحل و... به نام
حیوان هستند»، عنوان کرد: دستورالعمل‌های قرآن در مورد حقوق حیوانات باعث
شده در کتابهایی که در طول تاریخ تمدن اسلامی نوشتیم توجهات عجیبی به حقوق
حیوانات شود به حدی که ابن اخوه در کتاب معالم القربهفی احکام الحسبه در
جایی که احکام امر به معروف و نهی از منکر را بیان می‌کند، می‌گوید ساعت
کار حیوان در آسیاب‌ها نباید بیش از یک ساعت خاصی باشد، ممنوعیت حمل بار
بیش از اندازه را ایجاد می‌کند، می‌گوید چاقو در هنگام ذبح کند نباشد تا
حیوان زجر ببیند و اگر کند باشد فرد خاطی بازداشت شود و...
وی درخصوص روایاتی که درمورد معراج پیامبر و ارتباط آن با حقوق حیوانات
وجود دارد، خاطرنشان کرد: در روایات داریم شهادت کسی که حیوانی را آزار
بدهد در هیچ دادگاهی و در هیچ زمینه‌ای پذیرفته نیست؛ چرا که از عدالت و
انصاف ساقط است. کسی که روزه دارد تمام سر را نباید زیر آب ببرد، اما برای
نجات جان حیوانی که در حال غرق‌شدن است اشکال ندارد روزه‌دار این کار را
انجام و روزه خود را بشکند. مستحب است موقع دوشیدن حیوان ناخن‌ها کوتاه
باشند تا حیوان اذیت نشود. امام علی در توصیه به افرادی که برای جمع‌آوری
زکات می‌رفتند، می‌فرماید مبادا شب‌هنگام به آغل حیوانات بروی که موقع
استراحت آن‌هاست، بین مادر و فرزند در گرفتن زکات جدایی نینداز و... .
اسلام حتی به حقوق حیوانات مرده هم توجه دارد
آزاد گفت: در اسلام مکروه است تا وقتی بدن حیوان پس از ذبح گرم است،
پوست آن را بکنیم. خوردن گوشتی که سریع پس از ذبح کنده شده مکروه است. این
موضوع نشان می‌دهد در اسلام حتی حقوق حیوانات مرده هم مورد توجه است. این
موضوع را در کمتر نظام فلسفی و حقوقی می‌بینیم.
وی با بیان اینکه «اگر کسی برای انجام گناهی به مسافرت می‌رود مثلا
برای دزدی و... باید نمازش را کامل بخواند»، بیان کرد: اینکه چنین افرادی
نباید نماز شکسته بخوانند به معنای این است که خدا می‌گوید انگار نماز تو
را قبول ندارم. هم‌چنین کسی که برای تفریح به صید می‌رود هم باید نمازش را
کامل بخواند.اینکه برخی بخواهند به اسلام انگ بزنند که اسلام حقوق
حیوانات را تضعیف کرده، بی‌انصافی است.
در درج مسائل مربوط به حیوانات در حقوق مدنی ضعیف هستیم
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی اظهار کرد: پارادایم‌های
فلسفی ما در این باب ضعیف است. از ضعیف‌ترین کشورها در ارتباط با درج مسائل
مربوط به حیوانات در حقوق مدنی‌مان هستیم. چرا این‌قدر در آیات و روایات
حقوق حیوانات به رسمیت شناخته شده اما در حوزه مدنی چیز خاصی نداریم؟ علت
این است که مبانی تئوریک و فلسفی این موضوع نهادینه نشده. ضعف تئوراسیون در
این حوزه داریم. لذا مسئله در حد پند و اندرز اخلاقی باقی مانده تبدیل به
نظام حقوقی نشده است. نیازمند فلسفیدن در این حوزه هستیم. صرفا به مباحث
عاطفی و احساسی بسنده نکنیم تا بتوانیم نظام‌واره‌هایی در این باب تولید
کنیم.
آزاد گفت: در فضایی که خشونت رو به گسترش است نباید تعجب کنیم
خشونت‌ورزی در مورد حیوانات رشد داشته باشد. مگر در حوزه‌های دیگر خشونت
کاهش یافته که در حوزه حیوانات شاهد کاهش خشونت باشیم. مشهدی‌ها در کشور به
بد رانندگی کردن شهره هستند. رانندگی یکی از مظاهر تحلیل فرهنگ اجتماعی
است و ناخودآگاه جمعی خود را در رانندگی نشان می‌دهد. در استان از جهت این
شاخص‌ها وضعیت نگران کننده داریم که خود را به شکل‌های مختلف از جمله
درمورد حقوق حیوانات نشان می‌دهد.
فضای اجتماعی ایران بجای تکلیف‌مداری به سمت حق‌مداری پیش می‌رود
وی در خصوص تحولات مدنی در ایران تصریح کرد: یک شیفت پارادایمی از تکلیف
مداری به سوی حق مداری درحال اتفاق افتادن است. آیا آنچه می‌گوییم به
معنای این است ما انسان‌های مدرن در برابر حیوانات تکلیفی داریم یا صحبت
این است که بگوییم حیوانات در این دنیا حقی دارند؟ به نظر می‌رسد فضای
اجتماعی ایران به سمت حق مداری بجای تکلیف مداری پیش می‌رود. اینجا سوال
پیش می‌آید که منابع حق چیست. اگر پاسخ این باشد وظیفه، تعیین کننده حق
است، ممکن است بگوییم مثلا سگ‌ها چه وظیفه‌ای را در جامعه انجام می‌دهند تا
حق اجتماعی داشته باشند. در حالی که اگر مبنای ما برای حق، کرامت ذاتی
باشد، حیوانات اگر هیچ کاری هم نکنند، حق دارند.
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی با اشاره
به اینکه «به مرور سمن‌ها دارد جای دولت را می‌گیرد»، یادآور شد: این
اتفاق فرخنده‌ای است. اینکه جای دولت فرهنگی با فرهنگ دولتی عوض شده بخاطر
این است که سمن‌ها در فضای فرهنگی کمتر فعالیت کردند. فعالیت سمن‌ها در
سال‌های اخیر کمک می‌کند بجای اینکه فرهنگ ما سیاسی و دولتی باشد، دولت،
سیاستمداران و مردم فرهنگی شوند. استقلال مالی سمن‌ها از دولت باید حفظ
شود. سم مهلک پول بی‌برکت نفت وارد هرجا شود روح آنجا را خراب می‌کند.
آزاد افزود: اگر افراد هوشمندانه مراقب باشند سمن‌ها بستری برای کارهای
نادرست سیاسی قرار نگیرد می‌تواند زمینه رشد بسیار خوبی را فراهم کند.جامعه
ما آماده تغییر است آن‌قدر بسترهای اجتماعی تغییر کرده که حتی افرادی که
نمی‌خواهند تغییر را بپذیرند چارهای جز پذیرش آن ندارند.
می‌گویند حقوق حیوانات دغدغه شکم‌سیران است!
وی تصریح کرد: بیشتر دغدغه افرادی که در حوزه حقوق حیوانات فعالیت
می‌کنند آن را در قالب یک دغدغه بورژوازی مطرح کرده‌اند، به زبان ساده تر
حقوق حیوانات دغدغه شکم سیران است و در لایه‌های پایین‌تر اجتماع کمتر
توانسته خود را نشان دهد. تا وقتی نتوانیم دغدغه‌های آکادمیک و روشن‌فکرانه
را به لایه‌های پایین‌تر جامعه تسری بدهیم، نمی‌توانیم موفقیت پایدار کسب
کنیم. توسعه این دغدغه‌ها به لایه‌های پایین تر اجتماع رسالت دغدغه‌مندان
در این حوزه است.
نجس‌بودن سگ به معنای پلیدبودن او نیست
آزاد در خصوص سگ و روایت‌هایی در مورد نجس بودن آن گفت: سه بار در قرآن
صحبت از سگ شده. یک به صورت تشبیه است که می‌گوید فلانی مثل سگ هاری است.
مورد دوم سگ اصحاب کهف است و مورد سوم هم در مورد سگ‌هایی است که برای شکار
تربیت می‌شوند که در قرآن امده شکاری که سگ شکاری بیاورد حلال است ولو
اینکه سگ، حیوان را خفه کند، گاز بگیرد و... . در قرآن چیزی برای نجاست
سگ نداریم بلکه در روایات داریم. در قرآن فضا فضای مثبتی است در ارتباط با
سگ. در روایات هم ما فقط روایات نجاست را دیدیم. من نمی‌گویم سگ نجس نیست
بلکه نجس به معنای پلید بودن سگ و اینکه هر بلایی خواستیم بر سر سگ‌ها
بیاوریم، نیست.
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی افزود: در داستان‌های
انبیاء پیامبری را سراغ نداریم مگر اینکه سگی کنار او بوده است. نجس بودن
به معنای منزجر بودن انسان از این حیوان و به معنای بی حرمتی نیست.
وی با اشاره به اینکه «در مورد مباحث فقهی مربوط به نجاست سگ جلسه‌ای
میان دانشکده‌های منابع طبیعی و محیط‌زیست، الهیات و دامپزشکی برگزار شود»،
بیان کرد: روایات متعدد در این زمینه داریم؛ اینکه مفهوم روایات چه چیزی
می‌خواهند بگویند محل بحث اصلی است. شاید در شرایط امروز مسئله متفاوت شود.
روایات در مورد ممنوعیت خرید و فروش عین نجس همچون خون، حرمت شطرنج و...
داریم اما امروز حکم متفاوتی دارند. به طور مثال خرید و فروش خون چون از
نظر عقلی فایده‌مند است، انجام می‌شود و... .
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی یادآور شد: گاهی با افرادی
که حیوان را آزار داده‌اند با خشونت رفتار می‌کنیم این موضوع، کار درستی
نیست و خودش خشونت است و اگر می‌خواهیم مدارا و رعایت حقوق را در جامعه
ترویج کنیم باید حتی حق یک متهم را هم رعایت کنیم.